مرکز حامیان حقوق بشر، مهناز پراکند- وکیل دادگستری:
کانون اصلاح و تربیت:
کانون اصلاح وتربیت مرکزی است که باید برای نگهداری اطفال و کودکان زیر 18 سال در مرکز هر استانی تأسیس شود. اطفال و کودکان زیر 18 سال به بازداشتگاهها یا زندانهای معمولی فرستاده نمی شوند و بجای بازداشتگاه یا زندان در این مراکز نگهداری می شوند. نگهداری اطفال و کودکان زیر 18 سال بین بزرگسالان قانونآ ممنوع است .
طبق آئین نامه تفکیک وطبقه بندی زندانها چنانچه در استانی کانون اصلاح و تربیت وجود نداشته باشد اطفال و نوجوانان زیر 18 سال در محل جداگانه ای خارج از محیط زندان نگهداری خواهند شد. واگر یک مقام قضائی مثل قاضی دستور اعزام نوجوانی زیر 18 سال را به زندان داده باشد رؤسای زندانها مجبور به اجرای دستور مزبور نیستند و مکلفند بلافاصله نوجوان معرفی شده را به کانون اصلاح و تربیت اعزام کنند .
باتوجه به دسته بندی بازداشتگاهها به اختصاصی ، موقت و عمومی، متهمین از نظر محل نگهداری به سه دسته تقسیم می شوند :
متهمینی که در بازداشتگاههای اختصاصی نگهداری می شوند
متهمینی که در بازداشتگاههای موقت نگهداری می شوند
متهمینی که در بازداشتگاههای عمومی نگهداری می شوند
متهمین در بازداشتگاهها ی موقت چه حقوقی دارند :
طبق آئین نامه اجرائی بازداشتگاههای موقت که در 18/9/85 تصویب شده است:
1 – متهمین مي‌توانند همه روزه از ساعت 8 صبح تا 8 شب با وكيل مدافع، بستگان و ساير افراد مورد درخواست خود به طور حضوري و آزادانه در مكان‌هاي خاص ملاقات نمايند .
اما در خصوص ملاقات متهم با بستگان وسایر افراد مورد درخواستش استثنائاتی مطرح شده که موجب محرومیت متهم ازاین حقوق می شود .استثنائات مذکور عبارتند از :
الف) نظرشوراي تشخيص بازداشتگاه این باشد که ملاقات وي با افراد ديگر ـ غير از وكيل ـ در نظم عمومي و حُسن جريان محاكمه اختلال ایجاد می کند .
ب ) بازپرس یا دادیار صريحاً در قرار صادره اورا از ملاقات با بستگان یا دیگر افراد – غیر از وکیل – منع کرده باشد در اين صورت ملاقات بستگان متهم با او تنها با اجازه كتبي همان بازپرس یا دادیاری که قرار تأمین را صادر کرده است امکان پذیر است .
شایان توجه است که در مورد ملاقات متهم با وکیل هیچ استثناء ومنعی وجود ندارد و رئيس بازداشتگاه مكلف است مكان‌هاي مناسبي را براي ملاقات‌هاي متهم با وکیل یا تنظيم وكالتنامه اختصاص‌داده وباید همكاري لازم را با وكيل يا وكلاي مدافع متهم به عمل آورد.
2 – طبق آئین نامه بازداشتگاههای موقت متهمین حق دارند که نشريات، كتب و مجلات و روزنامه‌ها را خریداری ومورد استفاده قرار دهند.
3 – متهمین حق دارند به طور تمام وقت از وسايل ارتباط جمعي مثل رلدیو وتلویزیون و…استفاده کنند.
4 – آئین نامه اجرائی بازداشتگاههای موقت همچنین اجازه داده است متهمان از وسايل شخصي خود مانند تلفن همراه و رايانه استفاده نمايند.
پرسش – آیا مأمورین انتظامی یا امنیتی می توانند هر کسی را که دستگیر می کنند به هر یک از این بازداشتگاهها یا زندانها معرفی نمایند؟
پاسخ – هیچ مأموری به هیچ دلیلی نمی تواند شخصی را به بازداشتگاه یا زندان معرفی کند مگر اینکه نامه رسمی با مهر و امضای یکی ازمقامات قضائی مثلآ بازپرس ، دادیار ، قاضی پرونده ، دادستان یا قاضی اجرای احکام را داشته باشد. در این نامه باید:
الف- اسم و مشخصات کامل فردی که به بازداشتگاه یا زندان معرفی می شود نوشته شده باشد
ب – دلیل معرفی او به بازداشتگاه درنامه آمده باشد مثلآ نوع اتهام یا محکومیت او
پ – علت بازداشت و مدت بازداشت
ت – شماره قراربازداشت یا شماره حکم
ث –نام بازداشتگاه یا زندانی که متهم یا محکوم به حبس باید مدت بازداشت یا حبسش رادر آن جا بگذراند .
پرسش- سؤالی که ممکن است به ذهن خطور کند این است که پس در جرائم مشهود مأمورین چگونه می توانند شخصی را دستگیر وبازداشت کنند ؟
پاسخ- روشن است در این گونه مواقع یعنی درجرائم مشهود مأمورین فقط شخص را دستگیر وبه بازداشتگاه نیروی انتظامی که تحت نظر سازمان زندانهاست، می برند و دراولین فرصت حداکثر تا 24 ساعت باید اورا به یکی از مراجع قضائی مثل دادسرا معرفی کنند تا قاضی تکلیف اورا روشن کند وتا زمانی که قراربازداشت کسی توسط مقام قضائی صادر نشده نگهداری او در بازداشتگاه نیروی انتظامی بعنوان “تحت نظر” قلمداد میشود که طول مدت آن نباید بیشتر از 24 ساعت باشد. مأموری که فردی را به بازداشتگاه یا زندان معرفی می کند باید قبلآ توسط مقام مسئولش به قسمت پذیرش متهمین ومحکومین بازداشتگاه یا زندان معرفی شده وبرای آنان شناخته شده باشد وضمنآ باید کارت شناسائی عکسدارخود را به این قسمت ارائه دهدبنحوی که برای مسئولین پذیرش مشخص باشد که چه کسی متهم یا محکوم به حبس را به بازداشتگاه یا زندان معرفی کرده است .
نکته : با توجه به مقررات فوق مأمورین نمی توانند خودسرانه و بدون دستور قضائی از یک مقام قضائی کسی را بازداشت و به بازداشتگاهها یا زندانها ببرند وچنانچه مأموری بدون دستور کسی را به بازداشتگاه یا زندان ببرد حق شکایت از مأمور مذکور برای بازداشت شده وجود دارد ومی تواند در اولین فرصت شکایت خود را به مراجع قضائی ارائه دهد .
پرسش- اقدامات اولیه پذیرش در بازداشتگاه یا زندان چیست؟
پاسخ – به محض ورود بازداشتی یا زندانی به بازداشتگاه یازندان در قسمت پذیرش پرونده ای برای او درست می شود واز او انگشت نگاری بعمل آمده عکس او گرفته شده ودر پرونده اش ضمیمه می گردد .
متهم یا محکوم باید یک نفر را معرفی کند که در مواقع ضروری بتوانند با او تماس بگیرند .
وسایل واسناد و مدارک شخصی او گرفته شده و صورت برداری ومهر و موم می شود صورتجلسه در دونسخه تنظیم شده وبه امضای هر دوطرف میرسد ویک نسخه از آن هم در اختیار زندانی یا بازداشتی قرار می گیرد .
پرسش-آیا زندانی می تواند از سپردن وسایل خود به انبار زندان یا بازداشتگاه خودداری کند؟
پاسخ – بله، زندانی یا بازداشتی می تواند از مسئولین پذیرش بخواهد که وسایل اورا به هزینه او با پست سفارشی یا توسط شخص مورد اعتمادی که معرفی می کند به محلی که خودش تعیین می کند، ارسال نمایند .
پرسش- طبق آئین نامه اجرائی سازمان زندانها شخص بازداشت شده یا زندانی حق استفاده از لوازم شخصی و وسایل صوتی و تصویری را در بازداشتگاه یا زندان دارد؟
پاسخ – در بازداشتگاه ودرزندان متهمین و محکومین اجازه دارنداز:
لوازم واشیاء شخصی خودشان استفاده کنند .لوازمی که بازداشتی یا زندانی اجازه استفاده از آن را دارد عبارتند از : « كتاب و نشريات مجاز، خميردندان و مسواك غيرفلزی، جای صابون غيرفلزی، صابون و شامپو، ابرحمام، شانه‌غيرفلزی، دوعددحوله كوچك، دوجفت‌جوراب، لباس‌زير بنابه ضرورت بهداشتی، نوشت افزار (كاغذ، پاكت، مداد، خودكار)، عينك طبی و لوازم بهداشتی ديگر با اجازه بهداری زندان، ناخن‌گير فاقد چاقو، ماشين اصلاح دستی، راديو يك موج باطری‌دار. همچنین متهمین می توانند به حکم تبصره ماده 11 آئین نامه اجرائی بازداشتگاههای موقت از تلفن همراه و رایانه شخصی خود استفاده نمایند.
قانونگذارحق استفاده از کتب ونشریات ونیز رادیو یک موج، مداد وخودکار را درکناروهمراه با حق استفاده از لباسهای ضروری شخصی متهمین یا زندانیان قلمدادکرده است .باتوجه به این نگرش قانونگذار، همانگونه که نمی توان اشخاص را از داشتن لباس زیر منع ویا محروم کرد به همان نسبت نمی توان اورا از داشتن روزنامه یا کتاب یا رادیو یک موج ممنوع یامحروم کرد وهرگونه اقدامی برای محروم کردن اشخاص دراستفاده ازاین لوازم تخلف ازمقررات این آئین نامه بحساب می آید .
بدیهی است منظورقانونگذارازکتابها ونشریات مجازهمه کتابها ونشریاتی است که اجازه انتشار داشته ودربازارکتاب به فروش می رسند ونشریات مجاز نیزهمه روزنامه ها ومجلاتی هستند که اجازه انتشاردرکشوردارند ودردسترس همگان قرارمی گیرند.پس مسئولین بازداشتگاهها وزندانها نباید ازورود روزنامه یا نشریات یاکتابهائی که خانواده متهم یا محکوم می دهند جلوگیری کنند.
پرسش- آیا محکومین به حبس حق اسفاده از تلفن همراه و رایانه شخصی خود را ندارند؟
پاسخ – همانطور که می دانید متهمین شرایط حساس تری نسبت به محکومین به حبس دارند. از این جهت که احتمال برقراری ارتباط با ئنیای خارج از بازداشتگاه وتلاش برای از بین بردن آثار جرم در مورد متهمین متصور است و نه در مورد محکومین به حبس . لذا بنظر می رسد که نسبت به امکانات ارتباطی متهمین باید مراقبت و حساسیت بیشتری وجود داشته باشد تا محکومین به حبس . از آنجائی که استفاده از تلفن همراه و رایانه به عنوان حقی برای متهمین شناخته شده است به طریق اولی محکومین به حبس هم – که هیچ گونه احتمال تبانی برای از بین بردن آثار جرم در مورد آنها متصور نیست- باید از این حق برخوردار باشند.