نگاهی بر جرم مزاحمت تلفنی –خلود علم وکیل دادگستری
ايجاد ارتباط با ديگران نيازمند ابزارها و روش هايي است که از ابتدايي ترين نوع آن در جوامع اوليه که شامل تصاوير و نقاشي هاي خالي از ظرافت و زيبايي بوده شروع شده و به ابزارهاي اعجاب انگيز دوران ما رسيده است.
با رشد فزآينده تکنولوژي در عصر اخير، هر روز تغييرات شگرفي در زندگي بشر به وقوع مي پيوندد که داراي جنبه هاي مثبت و منفي است از جمله مهمترين دستاوردها پيشرفت مخابراتي و ارتباطي است. اين پيشرفت ها ارتکاب جرايم بسياري و از جمله جرايم مخابراتي را موجب شده است.
مزاحمت تلفني عبارت است از اينكه كسي با استفاده از تلفن يا ساير وسايل مخابراتي، بدون دلیل ، ضمن اشغال خط تلفن متعلق به اشخاص حقيقي يا حقوقي، موجبات اذيت و آزار و سلب آسايش طرف دیگر را فراهم نمايد. ايجاد مزاحمت تلفني يك فعل عمدي آگاهانه است و به محض كشف، ملاك مسئوليت كيفري مزاحم شناخته ميشود، مگر اينكه مرتكب با ارائه دلائل به دادگاه ثابت نماید که عمل او از روی حسن نیت بوده و با هدف مشروع انجام گرفته است.
عناصر قانونی جرم مزاحمت تلفنی
عنصر قانونی: مادۀ 641 قانون مجازات اسلامي مزاحمت با تلفن یا دستگاههاي مخابراتي ديگر را جرم تلقي كرده و براي آن مجازات تعيين كرده است و علاوه بر آن ماده واحدۀ قانون اصلاح تبصرۀ 2 مادۀ 14 قانون تأسيس شركت مخابرات ايران مصوب 1366 نيز مؤيّد اين مطلب است.
عنصرمادی: براي تحقق اين جرم، رفتار فيزيكي خارجي مرتكب در ايجاد ارتباط لزوماً بايد به صورت رفتار غير متعارف بوده و انجام آن باعث ناراحتي و سلب آسايش شنونده يا گيرنده پيام شود. بنابراين ترك فعل نميتواند تشكيل دهنده عنصر مادي اين جرم باشد. يعني هر كس با علم و اطلاع از قصد ديگري مبني بر ايجاد مزاحمت تلفني براي شخص ثالث، اقدامي در جلوگيري از اين كار به عمل نياورد ترك فعل او باعث تحقق عنصر مادي نميشود. هرگاه ايجاد مزاحمت تلفني همراه با جرايم ديگري مانند تهديد به قتل و اخاذي باشد، عمل مرتكب واجد عناوين متعدد ايجاد مزاحمت تلفني (موضوع ماده 641) و همچنين مشمول حكم ماده 669 قانون مجازات اسلامي خواهد بود.
عنصر روانی: ايجاد مزاحمت تلفني از جرايم عمدي است و براي مجرم شناختن مرتكب، احراز عمد عام (ارتكاب عمل ممنوع) كفايت نميكند و اثبات مسئوليت كيفري مرتكب منوط به احراز عمد خاص (قصد مزاحمت) ميباشد.
شیوه شکایت در جرم مزاحمت تلفنی
مزاحمت تلفني موضوعي است كه علاوه بر امكان پيگيري از سوي شركت مخابرات، از طريق دادسرا و در قالب شكايت كيفري نيز قابل پيگيري است. براي اين كار كافي است به دادسراي محل سكونت يا كار خود يعني جايي كه مزاحمت در آنجا رخ داده مراجعه كنيد. داشتن نامهاي از مخابرات نيز ميتواند باعث سرعت در كار شود. در اين مرحله روي يك برگه كاغذ شكايت خود را مطرح ميكنيد. عنوان مجرمانه اين شكايت هم چنين است: «ايجاد مزاحمت تلفني از طريق ارسال پيامك.» اگر توهين شديدي هم صورت گرفته باشد، شاكي ميتواند تقاضاي «اعاده حيثيت» را هم مطرح كند. ممكن است طرف مقابل نامشخص باشد. در چنين حالتي در بخش مربوط به متشاكي نوشته ميشود: نامشخص
بعد از اين مرحله، با ارجاع شكايت به يكي از شعبههاي دادياري يا بازپرسي، با نامهاي كه دادگاه خطاب به كلانتري براي تكميل كردن تحقيقات مينويسد، كلانتري از مخابرات درخصوص اين شماره تلفن استعلام و تقاضاي پرينت مكالمات تلفني را عنوان ميكند. ممكن است اين استعلام به طور مستقيم از سوي دادگاه خطاب به مخابرات ارسال شود، اما بخش اوليه كار در اين مرحله شناسايي مزاحم است.
اين نامهها نيز براي بخش حقوقي شركت مخابرات ارسال ميشود. در اين بخش رديابي مربوط به خط و گوشي تلفن عادي و همراه قابل انجام است. حتي مخابرات ميتواند گوشي تلفن همراهي كه از آن تماس گرفته شده را رديابي كند و اين مسأله را مشخص كند كه آخرين بار چه زماني و چگونه از آن استفاده شده و چه سيم كارتي در آن فعال بوده است؟ پس از اين مرحله و مشخص شدن شماره تماس، از سوي دادسرا، براي آن نشاني و صاحب خط تلفن، اخطاريه ارسال ميشود و دادسرا ايشان را احضار و تحقيق ميكند. اگر فردي در مرحله اول در دادسرا يا كلانتري حاضر نشود، براي بار دوم نيز براي او اخطاريه ارسال ميشود و در نهايت با عدم حضور وي، براي بار سوم در صورتي كه دادستان دلايل جرم را قوي تشخيص دهد، براي او حكم جلب صادر ميشوند.
در مرحله بازپرسي اگر فرد مزاحم اين مسأله را بپذيرد، پرونده با صدور كيفرخواست براي صدور رأي به دادگاه فرستاده ميشود. البته ممكن است مزاحم در طول مراحل بازجويي عنوان كند كه استعلام را قبول ندارد.
در اين مرحله تا زمان اقرار، بازجويي ادامه مييابد و در صورتي كه دلايل كافي وجود داشته باشد، با اخذ قرار مناسب، پرونده مراحل بعدي خود را طي ميكند.
يكي از شيوههاي اثبات مزاحمت تلفني، استناد به صداي ضبط شده است. صداي ضبط شده در رسيدگي به يك پرونده جزء اماره محسوب ميشود و گاهي دادياران، بازپرسها يا قضات اين مسأله را نميپذيرند. چون ممكن است با توجه به پيشرفت تكنولوژي، صداي ضبط شده ساختگي باشد.
در محاكم دادگستري كارشناسان مختلفي مانند كارشناس راه و ساختمان، كارشناس خط، آتش نشاني و… وجود دارد، اما به دليل اين كه مواردي مانند پيامك ،پديدههاي جديدي است، كارشناس رسمي و خبره در اين مورد وجود ندارد، اما گاهي قاضي ميتواند از آدمي خبره براي كارشناسي كمك بگيرد واگر مقام قضايي از طريق شيوههايي همچون تطبيق صداي ضبط شده با صداي متهم قانع شود كه اين صدا به فرد مزاحم تعلق دارد و اگر شهود در اين زمينه شهادت دهند يا فرد متشاكي اعتراف كند، پرونده با كيفرخواست به دادگاه ارسال ميشود.
درخصوص مزاحمت با موبايل و پيامك با توجه به اینکه به تازگي ايجاد شده و قانون خاصي در این زمینه وجود ندارد ، قضات دو نوع عملكرد دارند:
يك عده ميگويند چون قانون خاصي نداريم، اين مسائل قابل تعقيب كيفري نيست و وقتي قانون، مجازاتي تعيين نكرده، نميتوان فرد مجرم را مجازات كرد.
برخي از قضات هم ميگويند آيين دادرسي كيفري در اين زمينه پيشبيني كرده در موارد سكوت قانون قاضي بايد به فتاوي مراجعه كند. به همين سبب اين قضات، به توهينهايي كه در قالب پيامك هم باشد به عنوان عملي مجرمانه رسيدگي ميكنند و فرستنده را به سبب اين توهين مورد تعقيب قرار ميدهند.
مجازات جرم مزاحمت تلفنی
كيفر مرتكب جرم مزاحمت تلفني علاوه بر اجراي مقررات، خاص شركت مخابرات در صورت شكايت شاكي حبس از يك تا شش ماه خواهد بود (موضوع ماده641قانون مجازات اسلامی) و در صورت گذشت شاكي تعقيب كيفري و اجراي مجازات متوقف نخواهد شد به دليل اينكه اين جرم از جرايم عمومي است و ماده 727 قانون مجازات اسلامي اين جرم را در عداد جرايم قابل گذشت احصا نكرده است. منظور از مقررات خاص كه در ماده اشاره شده است ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 ماده 14 قانون تأسيس شركت مخابرات ميباشد كه مقرّر ميدارد:
«هر كس وسيله مخابراتي در اختيار خود را وسيله مزاحمت ديگري قرار دهد يا با عمد و سوء نيت ارتباط ديگري را مختل كند براي بار اول پس از كشف، ارتباط تلفني او به مدت يك هفته همراه با اخطار كتبي قطع و تجديد ارتباط مستلزم پرداخت هزينههاي مربوطه خواهد بود براي بار دوم ارتباط تلفني او به مدت سه ماه همراه با اخطار كتبي قطع و تجديد ارتباط مستلزم پرداخت هزينههاي مربوطه و تقاضاي مشترك خواهد بود و براي بار سوم، شركت، ارتباط تلفني وي را به طور دائم قطع و اقدام به جمع آوري منصوبات تلفن نموده و وديعه مشتري را پس از تسويه حساب مسترد خواهد نمود».
نوع مجازات بسته به شخصيت متهم، دفعات و نوع مزاحمت بستگي دارد. گاهي جرم يک مزاحمت ساده است ودر آن توهين، تهديد و فحاشي وجود ندارد، اما گاهي ممکن است مزاحم توهين يا تهديد کند که در اين شرايط مجازات مجرم اضافه مي شود که
قاضي با توجه به شخصيت مجرم و دفعات تکرار جرم و يا سابقه دار بودن، تصميم مي گيرد. اگر متشاکي حرفه اي نباشد، معمولاً قضات به جرايم نقدي اکتفا مي کنند، اين جرايم از 50 هزار تومان به بالاست که ممکن است براي يک فرد پولدار 500 هزار تومان و براي يک فرد بي پول و يک دانش آموز 50 هزار تومان باشد. ممکن است در مواردي قاضي تصميمي اتخاذ کند تا مجازات را تا 1 سال تعليق کند که در صورت عدم تکرار جرم، اين مجازات منتفي مي شود.
منابع
1- زراعت، عباس؛ شرح قانون مجازات اسلامي، بخش تعزيرات، تهران، انتشارات ققنوس، چاپ اول، 1382، ج2، صص 466-462.
2- وليدي، محمدصالح، حقوق جزاي اقتصادي (جرايم عليه عفت و اخلاق عمومي و حقوق و تكاليف خانوادگي)، تهران، انتشارات، اميركبير، چاپ اوّل، 1380، صص 246-239.
3- شكري، رضا؛ سيروس، قادر، قانون مجازات اسلامي در نظم حقوق كنوني، تهران،
مقاله مزاحم تلفني از منظر قانون سایت معاونت حقوقی و امورمجلس
مقاله مزاحمت تلفنی،سید جعفر رحیمی،پژوهشکده باقرالعلوم