گفت‌وگو با شیرین عبادی درباره وضعیت حقوق بشر؛ دولت روحانی یا نمی‌خواهد یا نمی‌تواند
زیتون- ریبوار کوهستانی: اسما جهانگیر، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای حقوق بشر ایران، گزارش جدید خود از وضعیت حقوق بشر در ایران را که قرار است به نشست آتی کمیته سوم مجمع عمومی ارائه شود منتشر کرده است.
خانم جهانگیر در این گزارش علاوه بر موارد نقض حقوق بشر در ایران به برخی پیشرفت‌های موردی در این حوزه هم همچون ارائه منشور حقوق شهروندی در دولت و تلاش‌ها برای حذف مجازات اعدام برای قاچاق مواد مخدر پرداخته است و در عین‌حال تاکید کرده است وضعیت حقوق بشر در ایران همچنان بحرانی و چالشی جدی برای حکومت ایران است.
فقدان نظام قضایی مستقل و شفاف در گزارش خانم جهانگیر به عنوان نقطه بحرانی نقض حقوق بشر در ایران مورد اشاره قرار گرفته و خانم جهانگیر تاکید کرده بدون اصلاح دستگاه قضایی امیدی به اصلاح وضعیت حقوق بشر در ایران نمی‌توان داشت. خانم جهانگیر همچنین چند روز پیش بیانیه‌ای درباره وضعیت بحرانی زندانیان اعتصابی زندان رجایی‌شهر منتشر کرده و از دولت ایران خواسته است که به وضعیت این زندانیان رسیدگی کند. به گفته خانم جهانگیر در این بیانیه، محروم کردن زندانیان از تماس با خانواده و وکیل و محرومیت آنان از دسترسی به امکانات درمانی «خلاف قوانین بین‌المللی» است.
وضعیت حقوق بشر
در گفتگو با خانم شیرین عبادی، رییس کانون مدافعان حقوق بشر و دارنده جایزه نوبل صلح از او پرسیده‌ایم آیا گزارش‌های ادواری گزارشگر ویژه می‌تواند موجب تغییری در رفتار جمهوری اسلامی در حوزه حقوق بشر شود. گزارشگران ویژه جز صدور این گزارش‌ها چه ابزاری برای تاثیرگذاری بر رفتار حقوق بشری جمهوری اسلامی دارند و در نهایت این‌که چقدر می‌توان امیدوار بود در دولت دوم آقای روحانی وضعیت حقوق بشر در ایران بهبود یابد؟ خانم عبادی معتقد است فشار افکار عمومی متاثر از این گزارش‌ها موجب می‌شود جمهوری اسلامی رویه خود را در حوزه حقوق بشر تا حدودی تغییر دهد اما ایشان شخصا امیدوار نیستند در حوزه حقوق بشر تغییرات ملموسی در دولت دوم روحانی پدید بیاید.
متن کامل گفتگو را در پی بخوانید.
خانم عبادی، گزارش جدید خانم اسما جهانگیر گزارشگر ویژه سازمان ملل برای وضعیت حقوق بشر در ایران که قرار است به نشست آتی کمیته سوم مجمع عمومی ارائه شود اخیرا منتشر شده است.
وزارت خارجه ایران در واکنش به انتشار این گزارش گفته است که «ماموریت گزارشگر ویژه را که بر پایه قطعنامه‌ای مبتنی بر اهداف و اغراضِ کاملا سیاسی و گزینشی برخی کشورهای مشخص و با اهداف معین تعیین شده را به رسمیت نمی شناسد و گزارش‌های او را کاملا مردود و غیر قابل قبول می‌داند.» آیا این واکنش می‌تواند به این معنی باشد که در رفتار جمهوری اسلامی با گزارشگران ویژه تغییری ایجاد نشده است و باید در برخورد و نگاه ایران با خانم جهانگیر شاهد همان رفتاری باشیم که با آقای احمد شهید شد؟
متاسفانه رفتار حکومت ایران با گزارشکر ویژه همچون سابق بد و غیرقابل قبول است. یعنی همانطوری که آقای احمد شهید، گزارشگر ویژه پیشین، را بر خلاف ضوابط حقوق بشری به ایران راه ندادند، به خانم اسما جهانگیر هم اجازه نمی‌دهند به ایران سفر کند و ایشان را به ایران راه نمی‌دهند.
اعتراض ایران به گزارش خانم جهانگیر هم کاملا ناوارد و ناپذیرفتنی است. دولت ایران ادعا می‌کند گزارش خانم جهانگیر غرض ورزانه و غیرمستند است و بر اساس مصاحبه با کسانی تهیه شده است که فاقد صلاحیت برای اطلاع رسانی و اظهار نظر درباره وضعیت حقوق بشر در ایران هستند. در پاسخ به دولت ایران البته باید گفت که اگر دولت ایران به تقاضاهای مکرر خانم جهانگیر برای سفر به ایران پاسخ مثبت می‌داد، این مشکلی که حکومت ایران در مورد اعتبار منابع خانم جهانگیر مطرح می‌کند موضوعیت خود را از دست می‌داد.
من لازم است تاکید کنم که گزارش‌های خانم جهانگیر بر اساس اطلاعات و اخباری که در رسانه‌های داخل ایران منتشر می‌شود و مشاهدات و گزارش‌های فعالان حقوق بشر در داخل و خارج از ایران تهیه می‌شود و در صحت آن‌ها نمی‌توان به هیچ وجه شک کرد. اشاره کنم که خانم جهانگیر پس از دریافت یک خبر یا گزارش از یک منبع خبری، تنها به همان منبع اتکا نمی‌کنند و از طریق چندین کانال مستقل دیگر صحت خبر را بررسی و پیش از انتشار، از اعتبار آن خبر اطمینان حاصل می‌کنند.
فارغ از این‌که به خانم جهانگیر اجازه سفر به ایران داده نمی‌شود، فکر می‌کنید با توجه به شعارهای انتخاباتی اصلاح طلبانه و تاکید بر مساله احترام به حقوق شهروندی در دولت دوم آقای روحانی، آیا این دولت اراده‌ای برای گفتگوی مستقیم با گزارشگر ویژه دارد و ممکن است آقای روحانی نماینده‌ای را برای گفتگو درباره این گزارش‌ها، پاسخ به موارد مطروحه در آن‌ها تعیین کند و در ادامه برای بهبود وضعیت گام‌ها یعملی و موثری بردارد؟
برابر با روال مرسوم، گزارش اولیه خانم جهانگیر پس از تدوین برای دریافت پاسخ به دولت ایران ارسال می‌شود، معمولا دولت ایران گزارش را می‌بیند و پاسخ خود به موارد مطروحه در گزارش را نوشته و برای گزارشگر ویژه ارسال می‌کند. گزارش نهایی خانم جهانگیر با درنظر گرفتن پاسخ و توضیحات دولت ایران تنظیم و منتشر شده و در نهایت به مجمع عمومی سازمان ملل متحد ارائه می‌شود.
بنابراین دولت ایران پاسخ‌های خود به موارد نقض حقوق بشر طرح شده در گزارش گزارشگر ویژه را ارائه می‌دهد اما صرف گفتگو برای گفتگو اصلا مفید نیست و من شخصا به آقای روحانی امیدی ندارم. در چهار سال گذشته ایشان نشان دادند که نمی‌خواهند یا نمی‌توانند به تعهدات دولت ایران در مورد حقوق بشر پایبند باشند.
در شرایطی که حکومت ایران نه گزارشگر ویژه را به کشور راه می‌دهد و نه محتوای گزارش‌های او را می‌پذیرد آیا خانم جهانگیر جز گزارش دهی دوره‌ای و یا موردی به افکار عمومی و مجمع عمومی سازمان ملل، همچون گزارش اخیری که درباره زندانیان اعتصابی رجایی‌شهر منتشر کردند، ابزار دیگری برای پاسخگو کردن ایران و اعمال فشار بر حکومت ایران برای تغییر رفتارش در این مورد در اختیار دارد؟
گزارشگر غیر از دادن گزارش ابزار دیگری ندارد اما این گزارش‌ها به مجمع عمومی سازمان ملل ارائه می‌شود که در نهایت به صدور قطعنامه‌ای مبنی بر محکومیت حکومت ایران به خاطر نقض حقوق بشر منجر می‌شود. چنانکه در سال‌های گذشته هم دولت ایران به طور مرتب در این رابطه محکوم شده و قطعنامه علیه این حکومت صادر شده است.
این گزارش‌ها همچنین به شورای حقوق بشر رفته و در آن‌جا هم دولت ایران به نقض حقوق بشر متهم و محکوم می‌شود و به خاطر این‌که دولت ایران به صورت مرتب و پیاپی به نقض حقوق بشر متهم و محکوم شده است، هربار که کاندیدای عضویت در شورای حقوق بشر می‌شود رای نمی‌آورد.
آیا برای حکومت ایران مهم است که دنیا عملکرد این حکومت در حوزه حقوق بشر را چگونه قضاوت می‌کند یا عملا اهمیتی به این موضوع نمی‌دهد و نمی‌توان به تاثیرگذاری روی رفتار حقوق بشری ایران از این رهگذر امیدی بست؟
دولت ایران ادعا می‌کند که به افکار عمومی در سطح ملی و بین‌المللی بی‌اعتنا است اما در واقع این فقط یک ادعا است و در عمل ثابت شده که هر وقت افکار عمومی علیه ایران در سطح ملی و بین‌المللی تحریک شده باشد دولت ایران مجبور شده رویه خود را تا حدودی اصلاح کند. مساله مهم این است که افکار عمومی به آن‌چه در ایران می‌گذرد آگاه شوند و این گزارش‌ها در این پیوند می‌توانند بسایر موثر باشند چون از سوی نهادی بین‌المللی و بی‌طرف تهیه شده است.
خانم عبادی٬ وضعیت زندانیان اعتصابی در زندان رجایی‌شهر به شرایط خطرناکی رسیده است. فکر می‌کنید بیانیه اخیر خانم جهانگیر در مورد این زندانیان از سوی جمهوری اسلامی پاسخی مناسب بیابد و به طور کلی ایشان، جنابعالی و یا سایر شخصیت‌ها و نهادهای درگیر مساله حقوق بشر برای کمک به شنیده شدن صدای این اعتصابیون و پاسخگو کردن جمهوری اسلامی درباره آن‌ها، آیا می‌توانید کار خاصی انجام دهید؟
من امیدوارم که دولت ایران این عقلانیت را به خرج دهد که پیش از آن‌که وضعیت زندانیان اعتصابی رجایی‌شهر از این بحرانی‌تر شود درخواست‌های مشروع و برحق این زندانیان را بشنود و برای اجابت آن‌ها گام بردارد. به این نکته هم اشاره کنم که آفرین چیت‌ساز هم که دوران محکومیتش به پایان رسیده برخلاف قانون از زندان آزاد نشده است و برای همین از روز یکشنبه ۶ سپتامبر دست به اعتصاب غذا زده است.
زندانیان سیاسی و عقیدتی چون هیچ امکان دیگری برای جلب توجه حکومت به وضعیت خود و پایبند کردن حکومت به اجرای قانون ندارند به عنوان آخرین حربه از جان خودشان مایه می‌گذارند و جان خود را در ازای آزادی معاوضه می‌کنند. من از یکایک هموطنان عزیزم درخواست می‌کنم که صدای زندانیان سیاسی و عقیدتی دربند باشند و اجازه ندهید در فراموشی هر روز به مرگ نزدیکتر شوند.
