ژیار گل
بیبیسی
بیست و پنج سال پیش در سفری به کردستان عراق برای اولین بار با نام نوشیروان مصطفی آشنا شدم. در آن زمان در جاده مرز ایران به سلیمانیه ده‌ها ایست بازرسی در شهرها و روستاهای کوچک و بزرگ ایجاد شده بود و در این بازرسی‌ها به نام مالیات از مردم پول می‌گرفتند. در مسیر بازگشت به طرف مرز ایران متوجه شدم بسیاری از ایست‌های بازرسی محو شده‌اند یا سوخته‌اند. راننده گفت «کاک نه وه»، همه آن‌ها را جمع کرده چونکه از مردم پول می‌گرفته‌اند. نوشیروان مصطفی به نام مستعار «کاک نه وه» در میان مردم شناخته می‌شد.
جمعه گذشته نوشیروان مصطفی پس از دو سال مبارزه با بیماری در خانه‌اش درگذشت. ساعاتی پس از انتشار خبر مرگش هزاران نفر به خانه او رفتند. روز یکشنبه پیکر او با بدرقه هزاران نفر در میان گریه و سرودهای ملی در تپه «زرگته» سلیمانیه که ساختمان تلویزیون، کمپانی مطبوعاتی «وشه» و دفتر حزب گوران در آن قرار دارد به خاک سپرده شد.
آرایش تازه سیاسی در کردستان عراق
نوشیروان مصطفی بنیانگذار و رهبر جنبش گوران یا «تغییر» کردستان عراق بود. از همان ابتدا هدف از تاسیس جنبش گوران را مبارزه با فساد مالی، تشکیل دولتی شفاف و رهایی دولت از انحصار دو حزب سنتی اقلیم کردستان اعلام کرد. اما هنگام مرگش بسیاری از اهداف او هنوز عملی نشده و اختلافات بین گوران و احزاب اصلی اقلیم رفع نشده و عملا پارلمان کردستان عراق تعطیل شده است.
با سابقه نیم قرن مبارزه گرچه او یکی از برجسته‌ترین رهبران کرد عراق بود، اما رئیس اقلیم کردستان و نخست وزیر در مراسم ختم او شرکت نکردند. بسیاری از طرفدارانش به خاطر اعلام نکردن عزای عمومی از دولت اقلیم انتقاد کردند
نوشیروان مصطفی نه تنها خالق تحولات بزرگ سیاسی در کردستان عراق بود بلکه پیشمرگ و تاریخ‌نویس هم بود. او حدود هیجده کتاب در زمینه‌های سیاسی، تاریخی و ادبی نوشته است. یکی از رهبران اقلیم کردستان است که در میان مردم به پاکی و ساده زیستی شهرت داشت.
سابقه فعالیت سیاسی او به دورانی برمی‌گردد که او در بغداد دانشجو رشته علوم سیاسی بود. در سال ۱۹۷۵ در اطریش در رشته حقوق بین‌الملل در مقطع دکترا مشغول به تحصیل بود، اما به درخواست جلال طالبانی دانشگاه را رها کرد و برای تاسیس اتحادیه میهنی به کوه‌های کردستان عراق بازگشت. از بدو تأسیس اتحادیه میهنی تا سال ۲۰۰۶ او جانشین جلال طالبانی رهبر این حزب بود.
پس از آزادی اقلیم کردستان از کنترل صدام حسین، نوشیروان مصطفی هیچ‌گونه پست دولتی را قبول نکرد.
در یکی از ویدیوهای آرشیو شده که در سال ۱۹۹۱ پس از بیرون راندن نیروهای صدام حسین از کردستان ضبط شده، نوشیروان مصطفی که تازه از کوه به شهر آمده از ایده‌های خود برای خارج کردن پیشمرگه‌ها از داخل شهرها و جایگزینی پلیس به جای آنان صحبت می‌کند. او می‌گوید، «کسی شاید پیشمرگه شجاع در کوه‌ها بوده اما این دلیل نمی‌شود که بتواند یک اداره یا شهر را اداره کند، من خودم در اطریش درس خواندم. به زبان‌های عربی، فارسی، انگلیسی و آلمانی مسلط هستم، اما توانایی اداره استانداری سلیمانیه را ندارم. بسیاری با تشکیل گروه‌های ۳۰ نفره از محافظان و کاروانی از ماشین‌ها اموال مردم را مصادره می‌کنند، ما باید به این خاتمه بدیم. باید قانون را حاکم کنیم. دادگاه‌ها و ادارات دولتی هر چه سریعتر بایستی دست به کار شوند. پارلمان باید تشکیل شود و احزاب از آن حمایت کنند.»
او در سال ۲۰۰۴ شاخه رفرمیست‌ها را در داخل اتحادیه میهنی کردستان را تشکیل داد. هومر دزه‌ای یکی از هنرمندان کرد و از دوستان او در اطریش گفت: «نوشیروان مصطفی معتقد بود که برای مبارزه با فساد و سوء مدیریت، بایستی از بالا شروع کرد. او می‌خواست این اصلاحات را در میان سران اتحادیه میهنی شروع کند. اما برنامه‌های اصلاحی او در این حزب با مقاومت مواجه شد.»
او در سال ۲۰۰۶ به دلیل عدم پیشرفت طرح‌های اصلاحی و اختلاف با جلال طالبانی از این حزب جدا شد. ابتدا کمپانی «وشه» را تاسیس کرد و دست به انتشار روزنامه زد و به کارهای فرهنگی و ادبی پرداخت. البته هزینه آن توسط آقای طالبانی پرداخت می‌شد.
نوشیروان مصطفی در سال ۲۰۰۹ جنبش گوران را تأسیس کرد و با شعار مبارزه با فساد مالی، عدالت اجتماعی و تشکیل دولتی واحد و کاهش تسلط احزاب بر دولت در انتخابات پارلمانی شرکت کرد. حزب او توانست در رقابت با ائتلاف دو حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان ۲۴ کرسی کسب کند. در آن هنگام حزب دمکرات و اتحادیه میهنی کردستان اتحاد استراتژیک داشتند و بر اساس آن اقلیم کردستان را در کنترل داشتند. گوران از شرکت در دولت خودداری کرد و رسما اولین حزب مخالف در پارلمان اقلیم شد.
گوران حامیان زیادی در میان نیروهای پیشمرگ داشت، اما نوشیروان مصطفی از تشکیل هر گونه نیروی نظامی خودداری کرد و تلاش کرد از راه سیاسی به مبارزه ادامه دهد. در کردستان عراق نیروهای پیشمرگ در کنترل دو حزب اتحادیه میهنی و حزب دمکرات است.
در انتخابات سال ۲۰۱۳ حزب گوران توانست با کسب ۲۴ کرسی از اتحادیه میهنی کردستان جلو بزند و دومین حزب اصلی این منطقه شود. جنبش او با حزب دمکرات به رهبری آقای بارزانی ائتلاف کرد و در دولت شرکت کرد و ریاست پارلمان به این حزب داده شد. بسیاری از طرفداران گوران ائتلاف با حزب دمکرات را اشتباه خواندند. اما این ائتلاف دوام نیاورد.
دو سال پیش به ساختمان‌ها و دفاتر حزب دمکرات در شهرهای استان سلیمانیه که تحت کنترل و نفوذ اتحادیه میهنی و جنبش گوران است حمله شد. رهبران حزب دمکرات نوشیروان مصطفی را عامل آشوب‌ها و حملات خواندند. او حمله به دفاتر حزب دمکرات را محکوم کرد.
هنگامی که دوره ریاست مسعود بارزانی بر اقلیم کردستان تمام شد، نمایندگان گوران و رئیس پارلمان که از این حزب بود با تمدید دوره ریاست آقای بارزانی مخالفت کردند. اختلافات بالا گرفت. وزیران گوران در کابینه اخراج و نیروهای حزب دمکرات از بازگشت رئیس مجلس به اربیل جلوگیری کردند.
بسیاری از منتقدان نوشیروان مصطفی می‌گویند که او مخالف برنامه‌های مسعود بارزانی برای برگزاری همه پرسی و اعلام استقلال کردستان عراق است. او را متهم کردند که با جمهوری اسلامی ایران ارتباط نزدیک دارد و تحت تاثیر سیاست‌های سپاه قدس است.
علی کریمی، یکی از دوستان نزدیک نوشیروان مصطفی در تماس تلفنی با بیبیسی این اتهامات را رد کرد. آقای کریمی می‌گوید که نوشیروان مصطفی به استقلال کردستان باور داشت، اما نمی‌خواست کردستانی تشکیل شود که همچون قطر، کویت و امارات توسط چند خانواده و عشیره اداره شود. او گفت، «کاک نوشیروان می‌خواست ابتدا در کردستان قانون حاکم شود، نهادهای مدنی نهادینه شوند، عدالت اجتماعی بر پا شود، حقوق زنان و کودکان محترم شمرده شوند، نیروهای پیشمرگ تحت کنترل دولت باشد نه احزاب، درآمد نفت و مالیات به خزانه دولت برود نه احزاب، و قدرت هر چند سال یک بار دست به دست شود. این گونه کردستان مستقلی می‌خواست، نه کردستانی که حاکمانش دیکتاتور باشند.»
نوشیروان مصطفی متهم شده که در اوایل دهه هشتاد از جمله رهبران اتحادیه میهنی بوده که در کشتار برخی از اعضاء حزب شویعی، حزب کمونیست عراق، در کوهستان‌های قندیل دست داشته است.
علی کریمی از اعضاء سابق گوران که ۳۹ سال از نزدیک با او دوستی داشته گفت که نوشیروان مصطفی در کتاب «پنجه ها همدیگر را می‌شکنند» به جنگ داخلی بین احزاب اشاره می‌کند و به نوعی از آن ابراز پشیمانی کرده است. آقای کریمی گفت: «در آن زمان اتحادیه میهنی خود را صاحب مبارزه می‌دانست و به کسی اجازه فعالیت در منطقه تحت سیطره‌اش نمی‌داد. شویعی‌ها هم مسلح بودند و با اتحادیه میهنی درگیر شدند. آن واقعیت آن زمان بود. اما پس از آزادی کردستان عراق و سال‌ها بعد که جنبش گوران را تأسیس کرد، کاک نوشیروان که در میان پیشمرگه‌های اتحادیه میهنی طرفداران زیادی داشت از تشکیل شاخه نظامی در این حزب خودداری کرد و همواره تاکید داشت که بایستی از سلاح دوری جست و از راه دمکراتیک مبارزه کرد.»
نوشیروان مصطفی باور به رهبری یک فرد نداشت و این جنبش را متکی به خود نکرد. در بسیاری از جلسات از اظهار نظر خودداری می‌کرد تا راه برای رهبران جوان باز شود. بسیاری از نمایندگان این حزب جوان هستند. چند سال پیش در مصاحبه با تلویزیون گوران گفت: «حتی اگر امروز من یا هر یک از رهبران این جنبش بمیرند و یا این جنبش را ترک کنند، فعالیت‌های این حزب متوقف نخواهد شد، چون این جنبش اصولی سازماندهی شده است و متکی به یک شخص یاچند نفر نیست.»
باید دید آیا جنبش گوران خواهد توانست بدون رهبر کاریزماتیک خود نوشیروان مصطفی با دو حزب قدرتمند اتحادیه میهنی و حزب دمکرات کردستان که تمامی منابع مالی و نظامی این منطقه را در اختیار دارند رقابت کند یا نه.
منبع: بیبیسی